Bağdat Yolu (İnönü Caddesi, İstanbul Caddesi, Turan Güneş Caddesi)

İzmit’in tarihi mahalleleri, zaman içerisinde kentin dinamikleri ile birlikte gelişerek ve dönüşerek kimi zaman birleşip kimi zaman ayrılarak yeni mahalle kümeleri oluşturmuş olsalar da bu nevi mahalle tanımının çok ötesine taşan, kente kimliğini, aidiyetini ve kurgusunu veren İnönü Caddesi gibi önemli bazı caddeler, mazileri, aktiviteleri, dinamizmleri ve etkileri ile birlikte bakıldığında bir mahalle bütünselliği taşımaktadır. Bu nevi caddeler, birçok tarihi kentte olduğu gibi İzmit’te de tarihsel dönemler içerisindeki gelişimleri ile kentlerin omurgalarını oluşturmuşlardır. İzmit’in oluşum ve gelişiminde omurga şimdiki adı İnönü Caddesi olan ama aynı zamanda İstanbul Caddesi olarak da adlandırılan ve yine eşzamanlı olarak Turan Güneş Caddesi olarak da bilinen, en eski adı Bağdat Yolu olan caddedir. Yukardaki adlandırmalardan da anlaşılabileceği gibi İnönü Caddesi, İzmit’in tarihselliğinde içerisinde önemli bir yer tutar.

İzmit, tarihi boyunca bir geçiş kenti ya da sefer yolu olmuşsa da ilk defa 16. yüzyılda, Kanuni Sultan Süleyman tarafından doğu sınırlarına giden bir ana güzergâh olarak düzenlenmiş ve bazı tarihsel KAYNAKLARda görebileceğimiz gibi (Dernschwam) kaldırım döşeli ve yan yana iki araba geçecek genişlikte bir yol olarak tanzim edilmiştir. Kuşkusuz bu yol inşa edilirken yepyeni bir güzergâh ihdas edilmemiş Roma dönemindeki “Sütunlu Cadde” olarak bilinen ana yol üzerinden gidilmiştir. Doğu vilayetlerine giden bu yolun adını en önemli doğu vilayeti olan Bağdat’tan alması da doğaldır. Nitekim İstanbul’da da aynı şekilde Anadolu yakasındaki en önemli ana arter Bağdat Caddesi adını günümüzde de taşımaktadır. Bir tarafı Bağdat’a uzanan yolun diğer tarafının da payitaht İstanbul’a uzanması ona doğal olarak İstanbul Caddesi adını defakto getirmişse de daha sonra resmi adı İnönü Caddesi olmuştur. Kıbrıs Barış Harekatı sırasında T.C. dışişleri bakanı olan ve çok sevilip efsanevi bir İzmitli olarak daima şükranla anılan Turan Güneş’in de adı bir dönem caddeye verilmiş fakat esas olarak İnönü Caddesi adı kullanılmıştır.

Bağdat Yolu üzerinde ticaretin gelişmesi, han ve kervansaray sayısının artması, ticaret alanlarının kıyıya doğru yayılması ve sahille Bağdat Yolu arasındaki geniş şeritte ticaret aktivitesinin giderek artması neticesinde 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra bugünkü İstiklal Caddesi (Hürriyet Caddesi) ya da eski adıyla Hanlariçi mıntıkasında ihracata yönelik çalışan tüccar sınıfı gelişmiş yepyeni ve güçlü ticaret alanları oluşmuştur. Bu ticaret bölgesinde iki katlı kâgir binaların geliştiğini, bunların birinci katlarının ticarethane, ikinci katlarının ise ikametgâh olarak kullanıldığını biliyoruz.

İnönü Caddesi bir alt paralelinde yer alan tarihi demiryolunun kaldırılması ve caddenin ticari fonksiyonlara tahsis edilmesi sonucunda Hürriyet Caddesi (İstiklal Caddesi) gibi çok güçlü bir alternatif sahibi olmuşsa da günümüzde İzmit’in en hareketli ticaret aksını oluşturur. Bir buçuk kilometre uzunluğuyla kentin merkez bölgesini enine keser ve bir ucunda Pertev Paşa Camii Külliyesi (Yeni Cuma Camii) ile son bulurken gerek kendisini dik kesen Fethiye Caddesi gibi kuvvetli ticaret aksları, gerekse de Hürriyet Caddesi’ne yaklaştığı bölgelerde olağanüstü bir ticari hareketlilik gün boyu sürer.

Tarihi çok eski zamanlara dayanmasına rağmen, taşımış olduğu büyük dinamizm, hareketlilik, ticari aktivite ve trafik yoğunluğu dolayısıyla İnönü Caddesi üzerinde tarihsel geçmişi ile mütenasip çok fazla tarihi eser maalesef kalmamıştır. Daha çok betonarme apartmanlarla yeniden inşa edilen caddedeki binaların giriş katları umumiyetle ticarethane, üst katları ise giderek daha fazla ticarethaneye dönüşmekle birlikte ikametgâhtır. Cadde bu yönüyle İstanbul’daki Şişli, Cumhuriyet Caddesi ve Halaskargazi Caddesi’ninkine benzer bir karakter taşır. Bir zamanların en eski semti iken dönüşen dünya ile birlikte betonarmeye meylederek apayrı bir gelişim çizgisine yönelen bir kent parçasıdır. Bu tarihselliğini kaybetmiş kent parçasının hemen kuzeyinden itibaren İzmit’in en yoğun tarihsellik barındıran, önemli mimari mirasa sahip mahalleleri başlar ve Orhan Mahallesi’ne, yani kentin zirvesine kadar uzanır.

Yine de İnönü Caddesi üzerinde Osmanlı/Birinci Ulusal Türk Üslubu’nu yansıtan Yeni Turan İlkokulu gibi bazı mimari değerler restore edilerek korunabilmiştir. 1911 yılında İzmit mutasarrıfı Köse Mihalzade Paşa tarafından inşaatına başlanan ve Mazhar Müftü Bey tarafından bitirilen kâgir bina, sırasıyla Numune Mektebi, I. Cihan Savaşı sırasında hastane, Cumhuriyet döneminde Yeni Turan İlkokulu ve Kız İmam Hatip Lisesi olarak hizmet görmüştür.

İnönü Caddesi üzerinde yer alan restorasyon görmüş, kaydedilmeye değer mimari eserlerden biri de Cumhuriyet Meydanı’na yakın bölgede yer alan İzmit Lisesi’dir. Bu bölge eskiden bayram yeri idi ve “Ambar Bahçesi” olarak adlandırılırdı. Cumhuriyet Meydanı’nda da turistik faytonlar çalışırdı. Zaten 1940’lı yıllarda İzmit’te şehir içi ulaşımda faytonların kullanıldığını bilmekteyiz. Bu faytonların da hareket alanı bugünkü İnönü Caddesi idi.

İnönü Caddesi tüm güzergâhı boyunca kuvvetli bir ticaret bölgesi olsa da Cumhuriyet Parkı ve meydanı ile birleştiği noktada farklı bir hareketliliği yansıtır. Bayram, özel günler, anmalar ve bazı resmi kutlamalar için kullanılan önemli bir odak olan Cumhuriyet Meydanı kentin her tarafına vasıtanın bulunabileceği bir trafik merkezi ve aynı zamanda ketteki rekreatif alanların en çok tercih edilenlerindendir.

KAYNAKÇA

Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit Rotary Kulübü, Sesim Ofset, Kocaeli, 2013; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Döner Sermayesi, Ankara,1970; Merzuka Yazıcı, İzmit’te Çocuklugum (II. Dünya Savası Yılları 1940-1945), Kocaeli.,Kocaeli Dökümantasyon Yayınları, 2004; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi Mahalleler-Sokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Başgelen, Bir Zamanlar İzmit, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1998; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, İstanbul, Demkar Yayınevi, 2007; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları , Düzey Matbaa Ltd Şti, İstanbul 2009; F. Yavuz Ulugün, Seyahatnamelerde Kocaeli ve Çevresi, İzmit, İzmit Rotary Kulübü, 2008.

Nevnihal ERDOĞAN