İzmitli Tütün Tüccarı

Tütünün İzmit yöresinde ilk defa ne zaman, kimler tarafından ekildiği hakkında elimizde net bilgiler bulunmamaktadır. Ancak, tarihi kayıtlara bakıldığı zaman tütüncülüğün bu yörede çok eski zamanlardan beri önemli bir uğraşı alanı olduğu görülmektedir. Tarihi kayıtlar İzmit ve çevresinde iki önemli tütün üretim merkezinden bahsetmektedir. Bunlardan birinci Eşme, diğeri ise Hendek’tir. Eşme ve Hendek tütünleri her dönem hatırı sayılır değerleriyle hep ön planda olmuşlar, beğenilmişlerdir.

İzmit yöresi için önemli bir geçim kaynağı olan tütüncülük, ekonomik olarak da ticaret hayatında her dönem yerini almıştır. Zira, İzmitli birçok tüccar tütün ticareti yapmış, yine birçok insan tütüncülükten geçimlerini sağlamışlardır. Osmanlının son dönemleri ve Cumhuriyetin ilk yıllarında hareketli bir tütün piyasasına sahip olan İzmit, meşhur tütünleriyle de tanınmaktaydı. Tütün piyasasını yönlendiren İzmitli tüccarların kentin ticaret yaşamında önemli bir yeri vardı. 1920’li yıllarda; İstiklal Caddesi’nde Kavalalı Zühtü Bey, Orta Han’da Kavalalı İsmail Hakkı Bey, Ankara Caddesi’nde Ahmetzâde Muhittin Bey, Sefazâde Ahmet Muhtar Bey, Şerif Bey, Muratzâde İshak Bey, Herman Espirer, Hürriyet Caddesi’nde Kozlucalı Hacı Hasan Bey, Hacı Hüsnüzâde Mehmet Bey, Saraçzâde Hüseyin Bey, Kapanönü’de Hacı Osmanbeyzâde İhsan Bey, Acı Çeşme’de Hakkı Selçuk Bey, Adalılar Çarşısı’nda Rifat Bey ve Mahdumu Kemal Bey, Arabacı Meydanında İskender Mehmet Bey, Ekspertiz Mehmet Efendi, Zobuoğlu Hasan Bey gibi isimler büyük tütün tüccarlarının başında gelmekteydi. Tütüncü Hacı Hasan (Kozluca) Bey de İzmit’in meşhur tütün tüccarlarından olup, Lozan Mübadelesi sonucu Drama Vilayeti’nin Kozluca köyünden İzmit’e göç eden mübadil ailelerdendir. Tütüncü Hacı Hasan Bey, 1881 yılında Drama’ya bağlı Kozluca köyünde doğdu. Babasının adı Hüseyin, annesinin adı Havva’dır. Babasını küçük yaşta kaybetti. İlk iş olarak Kozluca köyünde kosacılık (çayır biçme işi) yaptı. Bu arada bölgede yaygın bir iş kolu olan, tütün işine de başladı. Tütün tüccarlığından kazandığı parayla köyü Kozluca’da çeşitli hayır işleri yaptı. 1910 yılında hacca gidip, hacı oldu. Kozluca’ da 1924 yılına kadar tütün işine devam etti. İstiklâl Harbi sonrasında imzalanan Lozan Barış Antlaşması’na göre yapılan mübadele ile birlikte, 1924 yılında Drama mübadili olarak Türkiye’ye gelip İzmit’in Yeniköy köyüne yerleşti. Tütüncü Hacı Hasan Bey, Türkiye’ye zengin bir tütün tüccarı olarak geldiğinden bu işini sürdürmek için, İzmit Salim Efendi Sokak’ta kiralık bir yer tutarak tütün ticaretine devam etti. İzmitli bir tütün tüccarı olarak ticari ilişkilerini daha çok İstanbul’la sürdürdü. 1927 yılında ise, İstanbul’a taşındı. İstanbul, Galata Rıhtım Caddesi’nde İtalyan mimarlara Kozluca İşhanı’nı yaptırıp yanındaki Felemenk Deposu’nu aldı. Kantarcılar’da 1945’te Ethem Paşa Konağı’nı alıp bahçesine 1951’de Yeni Kozluca Hanı’nı, 1953’te Yaprak İş Hanı’nı yaptırdı. İzmir’de de tütün işi yaptı; Alsancak’ta arsa alıp muazzam bir tütün deposu inşa ettirdi.

İstanbul’da tütün ticaretine devam ederken, İzmit’te de çeşitli mülkler alarak tütüncülük faaliyetlerini sürdürdü. (Gökseller İş Hanı altındaki Yapı Kredi Bankası’ndan Hürriyet Caddesi’nde Efelerin Apartmanı’na kadar olan aradaki bazı binaları, İzmit’in deniz kenarında eski hapishane civarında, bir ara tütün tüccarı Halit Ulusoy’un da depo olarak kullandığı binayı, İstasyon Oteli, İstiklal Caddesi’nde Gebeşler Mağazası’nın yerindeki binayı, Kertil Tekke Sokak’taki Mehmet Yılman’a ait bugünkü bina satın alıp, tütün deposu yaptı.) Tütüncü Hacı Hasan Bey, İstanbul, İzmir ve İzmit’te tütün ticaretine devam ederken, İzmit’in 1948 senesi mahsulünden 450 ton tütünü Çekoslovaklara satarak, büyük bir ihracat yaptı. Ticari hayatındaki başarıları nedeniyle kendisine birçok ortaklık teklifi yapıldı. Ünlü Amerikalı sigara fabrikatörü Rum asıllı Mister Kahya’nın kendisine yapmış olduğu ortaklık teklifini de kabul etmedi. Son senelerini ticareti bırakıp Kadıköy Feneryolu Konak Durağı’nda 1933 yılında aldığı evinde huzur içinde geçirdi. Kocaeli Yeniköy ve Akmeşe’de halen çok yakın akrabaları olan Hacı Hasan Kozluca’nın 3 kızı, 2 oğlu vardır. Tütüncü Hacı Hasan Bey’in, milli mücadele yıllarında bir uçak alıp Mustafa Kemal Paşa’ya hediye ettiği rivayet edilse de bu doğru olmayıp, Cumhuriyet döneminde Türk Hava Kurumu’nun kurulmasına müteakiben Türk havacılığını destekleme çalışmaları vesilesiyle uçak alınması için para yardımında bulunduğu bilinmektedir.

KAYNAKÇA

Nihat Durak, “İzmit’in İlk Tütün Tüccarı Hacı Hasan Kozluca”, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Bülteni, S. 57, Kocaeli, 2002, s. 4, Volkan Şenel, Geçmişte ve Günümüzde Yeniköy, Kocaeli, 2009, s. 93-95, Numan Ayaz-Fikret Ayaz-Fahri Ayaz, Drama’dan Yeniköy’e, Kocaeli, Tarihsiz, s. 3; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi (haz. Atilla Oral), İstanbul, 2007; Egemen Yılgür, Tütüncülerin Tarihi, İstanbul, 2020; İsmail Yavuz, Mustafa Kemal’in Uçakları, İstanbul, 2017; Müfide Pekin, Yeniden Kurulan Yaşamlar/1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul, 2005; Kevser Öğütçen-Hüseyin Öğütçen, Akmeşe Tarihi ve İzmit Çevresine Yerleşen Drama Havalisi Köyleriyle İlgili Araştırma Notları, Kocaeli, 2000.

Volkan ŞENEL