HİSAREYN MACAR MEZARLIĞI

Gölcük’teki Mezarlık

Türk ve Macar halkları arasındaki ortaklık ve karşılıklı iletişim kökleri, iki halkın akrabalık topluluklar olarak tarih sahnesine çıkışlarına kadar geriye uzanmaktadır. Öte yandan, karşılıklı ilişkiler, Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan coğrafyasında yayılmaya başlayarak Orta Avrupa içlerine doğru düzenlediği seferler neticesinde Macar Krallığı topraklarını da kapsayacak şekilde genişlemesiyle ileri taşınmıştır. İlişkiler, zaman içerisinde ortaklık derecesinde kuvvetlenerek, Türk ve Macar halkları arasındaki sempati ve sıkı dostluk bağları bugüne değin ulaşan sosyal, siyasal, kültürel ve linguistik bir birikimin sonucu olmuştur.

Macar topraklarının daha sonra Avusturya hakimiyetine girmesiyle beraber dahi karşılıklı iletişim kesilmemiş, Osmanlı İmparatorluğu ile Macar halkı arasındaki ortaklık sürmüştür. Çeşitli tarihlerde, Macar bağımsızlıkçıları Avusturya karşısında direnişe geçmişler, bu direniş hareketleri büyük ölçüde Osmanlı İmparatorluğu tarafından destekle karşılanmışlardır. Macar Krallığının yeniden bağımsızlığını kazanma girişimleri olan bu direnişler karşısında yaşanan başarısızlıklar sonucunda, Osmanlı toprakları Macar bağımsızlıkçılarına ikinci bir vatan olarak belirginleşmiştir. Osmanlı İmparatorluğu ve ona bağlı Macar Krallığı’nın, Kutsal İttifak Savaşı (1683-1699)’nda, Kutsal Roma İmparatorluğu, Venedik Cumhuriyeti, Lehistan-Litvanya Birliği ve Rus Çarlığı karşısında yenilgiye uğramaları neticesinde, Macar Kralı İmre Tökeli Osmanlı topraklarına gelmiş ve İzmit’te vefat etmişti. İmre Tökeli’nin ardından ise, Macar Prensi II. Ferenc Rakoczi Macar soylularını yanına alarak, Avusturya’ya karşı Macar bağımsızlığı için bayrak açtı; fakat, Macar bağımsızlıkçılarını ağır bir yenilgiye uğratması ardından, Prens II. Ferenc Rakoczi de Macaristan’ı terk etmek zorunda kaldı ve 1715’te, o da Osmanlı’ya sığınarak Tekirdağ’a yerleşti. 1848 yılında ise, 19. yüzyılda etkisi doruğa ulaşan milliyetçilik akımlarının bir uzantısı olarak, Macar bağımsızlıkçıları yeniden ayaklanarak bir ihtilal gerçekleşti. Fakat, ertesi sene Macar İhtilalcileri Avusturya ve Rusya kuvvetleri karşısında ağır bir mağlubiyet yaşadılar ve ihtilal kanlı bir biçimde son buldu. İlk Macar Cumhurbaşkanı olarak tanınan 1848 Macar İhtilali’nin liderlerinden Lajos Kossuth da, bu yenilginin ardından Osmanlı’ya sığınarak Kütahya’ya yerleşti.

Macar Kralı Tökeli İmre ve eşi İliona Zrinyi için Kartepe’de bir anıt inşa edilmesi Yine, Türk ve Macar halkları arasındaki ilişki ve etkileşimin sembollerinden biri olmuştur. Yine, İzmit SEKA Park’ta Tökeli İmre’nin defnedildiği ilk yere bir anı evi yapılmıştır. 2006 senesinde ise, İzmit Thököly İmre Dostluk Derneği kurulmuştur. 1701 senesinde Macaristan'dan Osmanlı Devleti'ne sığınan ve bu topraklarda yaşamaya başlayan Macar mültecileri anısına, 2013’te, Gölcük’te Macar Dostluk Anıtı’nın açılışı yapılmıştır. İkili ilişkileri kuvvetlendirmek adına 2015 senesinde, Kocaeli’de, Macaristan Fahri Konsolosluğu açılmıştır.

Ek olarak, Macar mültecilere ait Türkiye sınırları içinde pek çok mezarlık da yer almaktadır. İstanbul’daki Feriköy Protestan mezarlığında Macar kabirleri de yer bulmuştur. Macarlara ait bölümde tahmini elli mezar bulunmakla beraber farklı bölgelerdeki Protestan Macarların cenazeleri de 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren burada toprağa verilmeye başlanmıştır. Mezarları bulunan Macarlara örnek olarak II. Ferenc Rákóczi’nin doktoru olan Jakab Lagentali Lang’ın (1663-1720), 1848-1849 devrimindeki öne çıkan isimlerden İmre Csernátonyi Cseh (1805-1852), Cumhurbaşkanı Lajos Kossuth’un Türk tercümanı ve değerli koleksiyoncu Dániel Szilágyi (1831-1885) sayılabilir.

Macar mülteci mezarlarının bulunduğu bir diğer yer de Kocaeli sınırları dahilindeki Hisareyn Macar Mezarlığı’dır. Bu mezarlığın kökeni, seyahatname anlatıları üzerinden takip edilebilmektedir. 18. yüzyılın hemen başında Tökeli İmre ve maiyetindekilerin Osmanlı Devleti’ne sığınmış olduğu ve Kocaeli’ne yerleştikleri bilinmekle beraber, Alman Seyyah Dernschwam’ın, 1555’te aktardıklarına göre Kavaklı çevresinde ve Kiles Deresi’nde Tökeli İmre ve çevresindekilerden daha önce yaşamış Macarlar da mevcuttu. Seyyah, anlatısında burada Macarları gördüğünü ifade etmiş ve sığır güttüklerinden bahsetmiştir. Ayrıca, iki Fransız Seyyah olan Aubry de La Motraye ve Paul Lucas, kendi seyahatnamelerinde, Macar Deresi’nde 18. yüzyılda Çiçek Tarlası’na komşu olan ve eteklerinde bir derenin aktığı tepenin üzerinde, iki kule gördüklerini aktarırlar ki, bunun da Hisareyn’deki Macar Mezarlığı ile ilişkili olması ihtimali kuvvetlidir. Kubinyi, Henszlmann ve Ipolyi’nin 1862 senesine ait notlarında ise Matyas Donath isimli bir Macar’ın 1861’de Alman Thaly’ye gönderdiği bir mektuba yer verilmekte ve mektupta, Hisareyn’deki Macar mezarlığından bahsedilmektedir. 1980 senesinde Gölcük Devlet Hastahanesi inşaası sırasında bulunan mezar taşları, Macarların bir kısmının bu çevrede yaşamış olabileceklerine dair, bugün sahip olunan en güçlü göstergedir.

KAYNAKÇA

Burcu Çiloğlu, 1848-1849 Macar Özgürlük Mücadelesi̇ ve Macar Mülteciler Meselesi̇, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2019, s. 28; Hans Dernschwam, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, çev. Yaşar Önen, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1992, s. 214; Murat Deregözü, Türkiye – Macar İlişkileri, SETA Rapor, 2020, s. 10-11; Robert Hermann, “Kossuth Parliamentary Dictator”, içinde Lajos Kossuth Sent Word: Papers delivered on the occasion of the bicentenary of Kossuth’s birth, Laszlo Peter, Martyn Rady, Peter Sherwood, 2003, 41-61, s. 58; Sándor Papp, "Tököli, İmre", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/tokoli-imre, Erişim tarihi, 13 Eylül, 2021; Yavuz Ulugün, Arşiv Belgelerinde ve Seyahatnamelerle Gölcük ve Yakın Çevresi, https://www.academia.edu/7563323, Erişim tarihi 11 Eylül, 2021; http://www.turkmacar.org.tr/izmit-thokoly-imre-dostluk-dernegi/, Erişim tarihi, 13 Eylül, 2021; http://www.turkmacar.org.tr/kocaelide-macaristan-fahri-konsoloslugu-acildi/, Erişim tarihi, 13 Eylül, 2021; https://www.turkmagyarizi.com/phone/feriköy-protestan-mezarlığındaki-macar-mezarları.html, Erişim tarihi, 13 Eylül, 2021.

Burak ASLANMİRZA